Αρχαιολογική περίοδος

Η γεωμορφολογία της Ελλάδας με τα χιλιάδες νησιά και τα χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιακής ζώνης ώθησε τους ανθρώπους των πρώτων ελληνικών φύλων να στραφούν στην θάλασσα και κυρίως στο Αιγαίο Πέλαγος. Η ανάγκη αυτή έγινε η αφορμή να κατασκευαστούν πλωτές κατασκευές ικανές να μεταφέρουν ανθρώπους και εμπορεύματα στο Αρχιπέλαγος.

Αρχαιολόγοι, υποστηρίζουν ότι από την Μεσολιθική Εποχή (8η Χιλιετία π.Χ.) οι κάτοικοι των νησιών και της Ηπειρωτικής Ελλάδας είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν στο Αιγαίο και να μεταφέρουν οψιανό από την Μήλο.

Αργότερα, στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η Χιλιετία π.Χ.) οι κάτοικοι του Αιγαίου θα εξελιχθούν σε πραγματικούς ναυτικούς ταξιδεύοντας ολοένα και μακρύτερα από το Αρχιπέλαγος, όπως: Σικελία, Μικρά Ασία, Ιόνιο Πέλαγος, Δαλματικές Ακτές. Οι παλαιότερες παραστάσεις πλοίων του Αιγαίου είναι αποτυπωμένες σε πήλινα τηγανόσχημα σκεύη της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (2800 – 2300 π.Χ.).

Τον πρώιμο αυτό ναυτιλιακό πολιτισμό διαδέχεται ο Μινωικός (2η Χιλιετία π.Χ.). Ως κέντρο εμπορικής ναυτιλιακής δραστηριότητας αποτελεί η Κρήτη η οποία έχει την ανάγκη μάλιστα να συνδεθεί ακτοπλοϊκά και με τις αποικίες της. Οι μοναδικές αναπαραστάσεις πλοίων της περιόδου αυτής προέρχονται από την φημισμένη τοιχογραφία που ανακαλύφθηκε από τον Καθηγητή Μαρινάτο, το 1972, στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης (Θήρας).

Στην τοιχογραφία αυτή, η οποία χρονολογείται περίπου στα 1650 π.Χ., απεικονίζεται μία νηοπομπή 14 διαφορετικών σε μέγεθος πλοίων, μεταξύ δύο λιμανιών. Ο βασικός τύπος αυτών των πλοίων είναι γνωστός ως το «Πλοίο της Θήρας». Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, σε συνεργασία και τον συντονισμό του γνωστού περί της αρχαίας ναυπηγικής, Καθηγητή Thomas Gillmer, έχει ξεκινήσει από 10ετίας την ανακατασκευή του «Πλοίου της Θήρας», ένα έργο εθνικής σημασίας.

Στα 1450 π.Χ. τον Μινωικό Πολιτισμό διαδέχεται ο Μυκηναϊκός. Οι Μυκηναΐοι με νέα και καλύτερα πλοία, με έδρα την Πελοπόννησο, εξαπλώνονται σε όλη την Μεσόγειο. Η παράδοση μάλιστα θέλει τους Αργοναύτες με κυβερνήτη τον Ιάσονα να ξεκινούν για την Αργοναυτική Εκστρατεία και την αρπαγή του «Χρυσόμαλλου Δέρατος». Τον 13ο αιώνα π.Χ., στην περίοδο της ακμής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, οι Μυκηναΐοι ξεκινούν μία άλλη μεγάλη εκστρατεία, δια θαλάσσης, αυτή εναντίον της Τροίας. Τον 12ο αιώνα π.Χ. ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός αρχίζει να παρακμάζει και τον 11ο έχει πλέον σβήσει.

Από τον 11ο έως τον 9ο αιώνα π.Χ. η Αθήνα διαμορφώνεται ως η κεντρική πολιτική, στρατιωτική, οικονομική και ναυτιλιακή δύναμη της Ελλάδας. Είναι η εποχή που τα όρια του ελληνικού κόσμου καταλαμβάνουν όλη την λεκάνη της Μεσογείου.

Τα πλοία έχουν εξελιχθεί και η τεχνική της ναυσιπλοΐας είναι πρωτοφανής. Για πρώτη φορά διαχωρίζονται τα πλοία σε αμιγώς πολεμικά και αμιγώς εμπορικά. Τα εμπορικά ήταν μεγάλα πλοία, με λίγους κωπηλάτες και μεγάλα πανιά. Αντίθετα τα πολεμικά ήταν ελαφρά, μικρά, ευέλικτα κωπήλατα σκάφη με πολεμική μηχανή το έμβολο τους. Χαρακτηριστικότερο δείγμα πολεμικού πλοίου του 7ου π.Χ. αιώνα ήταν οι Τριήρεις.

H τριήρης, είναι το κατ’ εξοχήν πολεμικό πλοίο των αρχαίων Ελλήνων, τα λεγόμενα «ξύλινα τείχη» της πόλης των Αθηνών, που έκαναν τους Αρχαίους Έλληνες κυρίαρχους της Μεσογείου για 1.000 περίπου χρόνια. Στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.X., οι Ελληνικές τριήρεις σύντριψαν τους Φοίνικες και τους Πέρσες και κατέστησαν τη Μεσόγειο «Ελληνική Θάλασσα». Οι κωπηλάτες της Τριήρους ήταν Αθηναίοι Πολίτες, όχι δούλοι, και ήταν τιμή για αυτούς να συμμετάσχουν ως κωπηλάτες σε ναυμαχίες και άλλες πολεμικές διενέξεις.

Το πρωτότυπο για την εποχή εκείνη και συνάμα καταστρεπτικό για τους εχθρούς «όπλο» της Τριήρους ήταν το έμβολό της. Ο Κυβερνήτης (Τριήραρχος) και το πλήρωμα με αριστοτεχνικές κινήσεις εμβολίζανε και βυθίζανε τα εχθρικά σκάφη, λαβώνοντας τα στα πιο αδύνατα τους σημεία.

Η Τριήρης ήταν ημερόπλοιο δηλ. ξεκινούσε με την Ανατολή του ήλιου και αγκυροβολούσε με την Δύση,  καθώς το σκάφος δεν μπορούσε να φιλοξενήσει κουκέτες, μαγειρεία κ.α. (μόνο νερό υπήρχε για τους επιβαίνοντες). Ήταν καθαρά ένα πολεμικό πλοίο. Σε μακρινές πολεμικές εχθροπραξίες οι Τριήρεις αγκυροβολούσαν καθημερινά σε απάνεμα λιμάνια και όρμους ενώ οι επιβαίνοντες τροφοδοτούνταν από άλλα συνοδευτικά – εφοδιαστικά πλοία. Την κυβέρνηση της Τριήρους ασκούσε ο τριήραρχος με τη βοήθεια 5 αξιωματικών και 4 υπαξιωματικών. Στο σκάφος επέβαιναν και οι επιβάτες (πολεμιστές).

Τεχνικά Χαρακτηριστικά της Τριήρους

Οι Τριήρεις έφεραν τρεις (3) σειρές κωπηλατών σε διαφορετικά επίπεδα. Το συνολικό μήκος των σκαφών αυτών ήταν 38 μ. με 5,20 μ. πλάτος ενώ το βύθισμα ήταν 1,50 μ. και το εκτόπισμα 70 περίπου τόνοι. Η αναλογία του πλάτους προς μήκος ήταν περίπου 1 προς 10.

Συνολικό πλήρωμα 210-216 άνδρες, από τους οποίους οι 172 περίπου κωπηλάτες, 86 ανά πλευρά, κατανεμημένοι σε τρεις σειρές (τους «Θαλαμίτες», τους «Ζυγίτες» και τους «Θρανίτες»). Η Τριήρης έφερε πλήρη εξαρτισμό ιστιοπλοΐας (στο πλωριό μικρό ιστό, πανί σε σχήμα τραπεζιού και στο κύριο ιστό μεγάλο τετράγωνο πανί).

Η ανώτατη ταχύτητα έφτανε 8-10 μίλια ανά ώρα. Από τα παραπάνω χαρακτηριστικά ξεδιπλώνεται η ναυπηγική ικανότητα των Αρχαίων Ελλήνων οι οποίοι δημιούργησαν ένα πλοίο ταχύ, σταθερό με συμπαγή σκελετό.

Υπήρχαν διάφοροι τύποι Τριηρών, ανάλογα με την πόλη προέλευσής τους και την χρήση τους. Έτσι έχουμε εκτός από τις γνωστές Αθηναϊκές, τις Κορινθιακές, Σαμιακές, Ροδιακές, Μηλιακές κ.α.

Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης έχει την τύχη να φιλοξενεί στην έκθεσή του ένα από τα πιο πιστά αντίγραφα Αθηναϊκής Τριήρους στον κόσμο. Το μοντέλο αυτό, σε κλίμακα 1:4, της Αθηναϊκής Τριήρους, «Αθηνά», κατασκευάστηκε από το Μουσείο σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης & Αμερικής αλλά και Έλληνες καραβομαραγκούς. Η τριήρης αυτή έχει ταξιδεύσει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας & της Ευρώπης προβάλλοντας την ναυτοσύνη των Αρχαίων Ελλήνων ενώ συγχρόνως έχει αποσπάσει το θαυμασμό και την προσοχή ενός μεγάλου αριθμού ειδικών περί της αρχαίας ναυπηγικής για την τελειότητα και την πιστότητα που παρουσιάζει με την Αρχαία Αθηναϊκή Τριήρη.

Στους Ελληνιστικούς Χρόνους η Αθήνα χάνει την δύναμή της στην Μεσόγειο ενώ αντίθετα ενισχύονται η Αίγυπτος των Πτολεμαίων και η Ρόδος, με τις τρεις πόλεις της (Λίνδο, Ιαλυσό και Κάμηρο).

Η ναυτική τους κυριαρχία δεν κρατά πολύ καθώς οι Ρωμαίοι είναι πλέον η ανερχόμενη στρατιωτική δύναμη της Μεσογείου

Στην ενότητα «Αρχαιοελληνική Περίοδος» του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης εκθέτονται κειμήλια που χαρακτηρίζουν όλη την περίοδο από τον Μινωικό Πολιτισμό μέχρι τους Ρωμαϊκούς Χρόνους.